Nilüfer YÜCEDAĞ

Marsta bile hayatta kalabilecek kadar dirençli bitkiler ALGLER

(su yosunları)

 

Hayatımız Yosunlara Bağlı

 

Alg veya su yosunu; eczacılık, tıp, tekstil, dericilik, tarım, hayvancılık, 

mobilya, kozmetik, film endüstrileri ile iyot, diş macunu, deterjan,

sabun, kağıt, yapıştırıcı gibi ürünlerin üretiminde, dondurma ve pasta yapımında,

flaster, sargı ve bandajlarının ana maddesi olarak,

ayrıca; iyot içermesi, omega-3 deposu ve protein kaynağı olduğundan

gıdalarda ve yiyecek olarak da kullanılıyor.

 

Hatta bir çok ürünün üretiminde de

bir alg türü olan diyatome’nin oluşturduğu diyatome toprağından faydalanılıyor.

 

Bize soluduğumuz havayı, arabalarımızın yakıtını, hatta besini veren alglerdir.

Geçmişte ve belki gelecekte de.

 

Yaşam tarihinin başlarında,

oksijen üreterek gezegenin atmosferini değiştiren Algler;

antik çağlardan günümüze önemini korumaya devam ediyor.

 

Günümüzde algler tarafından üretilen oksijen miktarı,

tüm oksijen üretiminin yaklaşık yüzde 50 kadarıdır.  

“Hayatımız yosunlara bağlıdır” dememizin nedeni bu.

 

Çok az insan şu anda yararlandığımız petrolün çoğunun

Cretaceous (tebeşir dönemi) dönemi deniz yosunlarından geldiğini biliyor.

 

Hatta bazı araştırmalarda alglerin oksijen üretme oranı yüzde 70 olarak yer almakta.

Geri kalanını diğer bitkiler üretiyor.

Ormanlaştırma kadar yosun üretimi ve var olanların korunması da oldukça önem taşıyor.

 

Cretaceous dönemi kitlesel yok oluş olarak da biliniyor.

65 milyon yıl önce, çeşitli senaryolara göre;

(göktaşı çarpması sonucu nükleer kış, volkanik olaylar, iklim krizi sonucu)

dinozorlar ile birlikte denizde ve karada yaşayan bir çok canlı türü de yok olmuş.

 

Alg (Algai) kelime kökeni “Alga”; Latince “Deniz Otu” anlamına geliyor.

Algler; yapısal olarak,

Mikroalg (mavi-yeşil algler) ve

Makroalg (kahverengi, kırmızı, yeşil, diyatomeler, kamçılı algler)

olmak üzere iki büyük gruba ayrılmakta.

 

Sıcak, soğuk, tuzlu su gibi çok çeşitli ortamlarda,

kısaca fotosentez yapmak için ışık bulabildikleri her yerde yaşayabilirler.

 

Algler ile ilgili o kadar geniş bilgi ve kullanım alanları var ki;

bu yazı belki bir giriş cümlesi şeklinde sayılabilir.

 

Alg veya su yosunu; eczacılık, tıp, tekstil, dericilik, tarım ve mobilya endüstrileri ile

iyot, diş macunu, deterjan, yapıştırıcı gibi ürünlerin üretiminde ve gıdalarda kullanılıyor.

 

Algden iyot elde ediliyor.

Ayrıca algler bir omega-3 deposu ve protein kaynağı.

 

Alg Diyatome Toprağı

 

Diyatome isimli Alglerin 200 cinsi ve 100 bin türü bulunuyor.

Koloni olarak yaşayan Diyatome türünde bulunan silisyumdan oluşan 2 kapak,

yaşam evrelerinin sona ermesiyle suyun dibinde çökeliyor.

 

Uzun bir süre sonunda;

silis bakımından zengin bu inorganik maddeler diyatome toprağına dönüşüyor.

 

Alfred Nobel’in keşfettiği bu toprak,

kurumuş göl tabanlarından ya da deniz diplerinden elde ediliyor.

 

Diyatome toprağından içme suyu ve havuz sularının filtrelenmesinde,

kâğıt, boya, seramik, sabun ve deterjan, gaz betonu üretiminde,

bira ve şarap üretiminde, diş macunun parlatma etkisi için diş macunu üretiminde,

metal cilalarda, leke sökücü cilalarda, emici yapısı sebebi ile kremlerde kullanılıyor.

 

Ayrıca; kapaklarında ürettikleri silis sebebi ile de

özellikle uzay araçlarında ve otomobil sektöründe kullanılması amaçlanıyor.

 

Eczacılıkta etkin ve yardımcı madde olarak kullanılan fikokolloid,

deniz alglerinden elde edilmektedir.

 

Algler üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda;

antimikrobiyal, sitotoksik, antimitojenik, antikanser, antitümöral aktivitelerin varlığı ortaya konmuştur.

 

Almanya’da bilim insanlarının,

Mars'ta hayatta kalabilecek kadar dirençli olabileceğini söylediği iki tip bitki var:

Yosun ya da kaya mantarları ile fotosentez yapabilen siyanobakteriler (mavi-yeşil algler).

 

Gıda Endüstrisi ve Diyet Olarak Kullanımı

 

Uzakdoğu ülkelerinde alglerin 17.yy’dan bu yana; önemli gıda kaynağı olduğu bilinmektedir.

Bugüne kadar Batı Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’nde

algler doğrudan gıda olarak tüketilmemiş fakat;

biyokimyasal ve teknolojik araştırmaların yarattığı yeni olanaklarla pek çok alanda kullanılmıştır.

 

Makroalglerin büyük çoğunluğu gıda olarak tüketilmektedir.

Uzakdoğu ülkelerinde salata şeklinde tüketildiği gibi çorbası, yemeği ve sosu da yapılmaktadır.

 

Kırmızı alglerin besinsel analizleri yapıldığında;

içeriklerini karbonhidratların, proteinlerin ve yağ asitlerinin oluşturduğu saptanmıştır.

 

Tam bir protein kaynağı olan algler, canlılar için gerekli birçok aminoasiti de içermektedir.

 

Algler, Japonya’da hazır gıda maddesi olarak satılmakta, ayrıca; çay olarak da tüketilmektedir.

 

Alglerden elde edilen, “jelatan” olarak da isimlendirilen

agar-agar, karragen, aljinat gibi maddeler daha çok kullanım alanı bulmuştur.

 

Bu maddeler jelleştirici, yoğunlaştırıcı, süspande edici özellikleri ile

pasta, reçel, marmelat ve dondurma yapımında kullanılmaktadır.

 

Endüstride sucuk ve sosis kılıflarının hazırlanmasında,

balıkçılığın geliştiği Avrupa ülkelerinde ise;
uskumru gibi yağlı balıkların saklanmasında faydalanılmaktadır.

 

Bazı toplumlarda ise,

zengin lif, mineral, protein, düşük yağ ve sindirilebilir karbonhidrat içeriği sebebiyle;

Ulva türleri, düşük kalorili bir diyet olarak kilo verme amacıyla kullanılmaktadır.

 

Tıp ve Eczacılıkta Kullanımı

 

Karadeniz’de bulunan “Phyllophora Nervosa” (kırmızı alg) türü,

tıp ve eczacılıkta fikokolloid kaynağı olarak kullanılmaktadır.

 

Alglerden elde edilen aljinatlar ilaç sanayinde hammadde veya yardımcı madde olarak kullanılır.

 

İlaç formlarında, yağ ve mumların sulu çözeltilerinde,

tabletlerde dolgu maddesi olarak,

yağlı kremlerin homojenizasyon ve stabilitesinin sağlanmasında, emülsiyon, süspansiyon, losyon,

pomat, sabun, şampuan, tampon, diş macunu ve pastil yapımında,

bağırsakta çözünen ilaç formlarının kaplanmasında kullanımları mevcuttur.

 

Aljinat türü ayrıca; flaster, sargı ve bandajların ana maddesini oluşturmaktadır. 

 

Kozmetikte Kullanımı

 

Son yıllarda algler, deriyi rejenere etme ve zengin mineral içerme özelliklerinden ötürü,

güzellik enstitüleri tarafından “thallassoterapi” uygulamaları amacıyla

Türkiye’de de oldukça yaygın olarak kullanılmakta,

alg içeren kozmetik ürünlerin çeşitliliği artmaktadır.

 

Hayvan yemi olarak kullanımı

 

Günümüzde algler birçok ülkede hayvan yemine karıştırılmakta ve

çok iyi sonuçlar alınmaktadır.

 

Örneğin Hollanda’da süt üretimi ve sütteki A vitamini oranı,

alg unu karıştırılmış yemlerle çoğaltılmış,

kuzuların yün ve et miktarı da yüzde 20 oranında arttırılmıştır.

 

Kanada’da ineksütündeki yağ miktarı ve Norveç’te yumurta sarısı,

yine alg içeren yemlerle büyük ölçüde fazlalaştırılmıştır.

Bunun nedeni; alglerin besin değerlerinin yüksek olmasıdır.

 

Bu amaçla kullanılan algler,

genel olarak kuru ağırlıklarının yüzde 20’si kadar proteine sahiptirler.

Cystoseira türleri Türkiye’de denizlerimizde bulunan ve yem sanayiinde kullanılabilecek alglerdendir.
 

Tarımda Kullanımı

 

Algler; toprağı havalandırıcı ve nem tutucu olmaları,

azot yönünden çiftlik gübresi kadar zenginlik göstermeleri ve

iz elementleri bünyelerinde bulundurmaları nedeniyle,

birçok ülkede gübre olarak değerlendirilmektedir.

 

Özellikle patates üretilen, potas bakımından

fakir topraklarda süperfosfat ile karıştırılan alg gübresi iyi sonuçlar vermektedir.

 

Cystoseira, Enteromorpha, Ulva türleri bu amaçla kullanılabilir.

Diğer Endüstri Alanlarında Kullanımı

 

Bazı kırmızı alglerden elde edilen agar-agar;

kuru, şekilsiz, kaynatma ile akıcı hale geçen, soğutulunca jel haline gelen bir karbonhidrattır.

 

Bu madde mobilyacılıkta yapıştırıcı, dericilikte parlaklık ve sağlamlık verici,

film endüstrisinde jelatini inceltici ve sıcaklığa dayanıklılığı arttırıcı olarak kullanılır.

 

Algler boya, tekstil, kağıt, plastik, metalurji ve deri endüstrisinde apre edici,

emülsiyon sağlayıcı olarak kullanılır.

 

Kırmızı algden elde edilen Karragen maddesi bir polisakkarit olup;

bira endüstrisinde renk açıcı olarak,  

ayrıca; dondurma, pasta, diş macunu ve deterjanların hazırlanmasında kullanılır.

 

İyot elde edilmede

 

Kırmızı alglerden Phyllophora Nervosa’nın külü yüzde 1.2 iyot içerdiği için

Rusya’da iyot elde etmede kullanılmaktadır.

 

Japonya ise; dünya iyot üretiminin %7’sini bu algden elde ediyor.

 

Algler ayrıca; denizde bulunan diğer canlıları da beslemektedir.

 

3 deniz, bir iç deniz, orman ve göllerin var olduğu ülkemizde,

önemi artan ve giderek  gelişen, belki de gelecekte gıda olarak daha çok kullanacağımız

bu sektörden daha çok faydalanılmaması için hiç bir sebep olmadığını düşünüyorum.

 

nil_u_fer@outlook.com

 

Kaynaklar:

Aktar S. ve Cebe G.E. (2010).

Alglerin Genel Özellikleri, Kullanım Alanları ve Eczacılıktaki Önemi, Ege Üniversitesi.
Chapman L.R. (2010). Algae: the world’s most important “plants",

Louisiana State University.

Durmuşkahya C. Nano Teknoloji Uzmanı Diyatomeler,

biyolojiegitim.yyu.edu.tr,

Van 100. Yıl Üniversitesi.
BCC